Рус тили қаерга ва нега йўқ қилинди?
Мустақилликнинг Ўзбекистондаги ҳали олдинда захардан аччиқ оғир кунлари борлигидан хабарсиз ўзбек халқи барча совет халқларидек коммунистлар ваъда қилган буюк келажак КОММУНИЗМга тўла ишониб ва у томон талпиниб яшар эдилар.
Бундай 15 элатнинг халқлари кутилмаганда СССРнинг парчаланиши натижасида уларнинг бир хил мустақил бўлиб ва бозор иқтисодини танлаганлари билан, мустақилликни ўзларича хар хил ўзлаштирганлиги учун эришилuган натижалар ҳам, хар хил бўлди.
МДҲ мамлакатлари ичида Ўзбекистонда мустақилликни ўзлаштириш ва бозор иқтисодига ўтишда ҳеч муболағасиз айтганда Каримовнинг ташаббуслари билан ўзига хос ҳайрон қоларлик даражадаги ғаройиб услублар қўлланди.
Бошқа юртларга нисбатан бу ерда инсон омилига бармоқ остидан қаралиб, улар президент тилидагина қадрланиб, аслида эса инсон қадр-қиммати ер билан яксон этила бошланди.
Мамлакат тараққиётининг асосий омиллардан бири бўлган давлат бошқарувида хеч қандай конституция ва қонунларга амал қилинмаганлиги ва якка президентлик бошқарувини улуғлаш ва президент шахсига сиғинишдек салбий тенденциялар авж олиб, булар Ўзбекистонда хуқуқий-демократик давлат қурилишини том маънода инкор қилди.
Харқандай давлатнинг эволюцион ривожланишида унинг тили катта аҳамиятга эга эканлиги шубҳасиздир. Лекин шу ерда тилларнинг халқаро қудратига келганда бу ўша халқнинг тил хазинасидаги сўзлар бойлиги билан ўлчанишига шубҳа қилмаймиз.
Ер юзидаги ўртача катталикдаги давлатларнинг 200 га яқин бўлишига қарамай, жаҳон тилларига эга давлатларнинг сони атиги бармоқ билан санарликдир холос.
Хўш нега шундай? Жаҳон тили ҳисобланган истаган тилнинг хазинасидан камида 40-50 фойиз сўзларнинг чет тиллардан кириб келганига гувоҳ бўлишингиз мумкин.
Аслида бу сўзлар мулоқат давомида бошқа элатлар билан қилинган дипломатик алоқалар, технологик жароёнлар алмашуви, дўстона борди-келдилар ва ҳатто ўртадаги уруш натижасида ҳам кўп сўзларнинг душманлар томонидан кириб келиши билан ҳам тилларнинг бойиши кузатилган.
Хўш, Ўзбекистонда тил масаласи мустақилликнинг кириб келишида қандай ҳал қилинди?
Тил соҳасида ҳали ҳеч қандай амалий ишлар бошланмай туриб, ниҳоятда тез бошланган ислоҳотларининг уёқ-буёғига қарамасдан унинг келажакда қандай натижа бериши билан асло ҳисоблашилмади.
Кундалик рўзғоримизга энг керакли маҳсулот бу ёғ эканлигини билсакда, ватанимиз равнақи ва халқимизнинг фаровонлиги учун энг керак олтин, пахтамиз, газ ва бошқа табиий бойликларимиздан ҳам қиммат турадиган бойлигимиз бор эканини ҳеч қачон унутмаслигимиз керак эди.
Тил - бу халқимизнинг асоан интелект бойлиги бўлиб, булар қўшни халқлар олдидаги ўзбек халқининг бугунги эришган маданият ва илм-фан соҳасидаги ютуқларининг солиштирма йиғиндиси бўлиб, булар эса халқаро миқёсда айнан мустақилликка эришган бу миллат ва элатнинг обрў-эътиборини жаҳонга биринчи танитадиган реал ва ягона кўрсаткичдир.
15 миллатга мустақиллик хартомонлама ва ҳамма соҳаларда ривожланишнинг катта йўллари очилганига қарамай, афсуски Ўзбекистонда рус тили қанчалик тез йўқотилгани ўзбек тилига давлат тили мақоми берилиб, бу ҳали нимжон тилга кутилмаганда оғир юкламалар юклатилди.
Лекин яшин тезлигида амалга оширилган лотин алифбосига ўтиш ва рус тилининг йўқ қилиниши булар ҳазил нарсалар эмас, шу икки иборанинг зарари эса, сиз ва бизнинг енгил ўйлаган Ўзбекистоннинг келажагига ва унинг ривожлантираётган араванинг ғилдирагига кетмон даста тиқиб тўхтатиш билан баробар душманлик эди.
Мустақиллик йилларининг бошларида ҳали юзлаб ўзбек олимларининг деярлик ҳамма илмий ишлари тараққиётимиздаги жуда қимматли ихтиъро ва рационалазаторлик ихтироълари рус тилида тайёрланиб ёзилган эди.
Чунки ярим асрдан ортиқ давом этган советлар даврида ўқиб етишган 15 та республиканинг ҳамма кадрлари ҳам ўзаро мулоқот ва илмий ишларини рус тилида олиб борганлар.
Рус тили эса илм-фанни ривожлантиришда аллақачонлар кўп миллатли олимларнинг ўз она тилларида ишлашдан ҳам унумлироқ ишлашини таъмиловчи уларнинг иккинчи тилига айланиб улгурган эди.
Ўша даврлар фақат рус олимларидан бошқа истаган 15 республикаларнинг бирортасида ўз тилида адабий ва тарихий соҳани олмаганда бирор мустақил давлатда илм-фан соҳасида ўзларининг тилида янгилик яратиб бўлмас эди.
Болтиқ бўйи республикаларини ҳисобламаганда деярлик ҳамма республикаларда рус тили мақоми вақтинча иккинчи давлат тили мақомида қолдирилди, лекин аниқ Каримовнинг фаол ташаббуси билан Ўзбекистон рус тилидан воз кечди.
Советларда илм фан соҳасида етакчи ўринларни эгаллаб келаётган ўзбекистонлик олимларнинг салмоқли қилаётган ишлари, тил муаммоларига йўлиқиб, уларнинг рус тилида ёзилгани учун яроқсиз деб топилгач, бундай қилиш олимларнинг кутилмаганда ишсиз ва маблағсиз қолишларига олиб келди.
Тайёрланган юқоридаги илмий ишларнинг кўплари Москвада аъло баҳоларга ёқланди. Афсусларким бу ихтиро ва янгиликлар ўзимизда ёқланиб қўлланганда, ватанимизга миллиардлаб доллар фойда ва даромад кириб келган бўлар эди.
Бу илмий ишларнинг кўплари олимларнинг рўзғор ғамлари учун арзимаган долларга сотиб юборишга ҳам мажбур бўлдилар.
Ҳатто айрим ўзбек олимларининг ажойиб ишлари авторларига катта хақ тўлаш шарти билан, уларнинг хорижга таклифлари билан чиқиб кетиши, булар Ўзбекистон республикасининг келажагига ва унинг илм-фан ривожига қилинаётган тажовуздан бўлак нарса эмас эди.
Каримов ўзбек тилини мақтаб, ҳадеб рус тилидан тилимизни софлаштириш керак деб куйиб пишар эди ва бундай юртбошиларининг куйинганидек унинг бундай “миллатсевар”лигидан содда халқнинг боши осмонга етар эди.
Каримовнинг шахсан ташаббуси билан Ўзбекистонда Атама Қўмитаси тузилди ва кўп ўтмай ўзбек тилидан бу қўмитанинг тилшунос олимлар учун илм-фанга керакли сўзларнинг ҳатто ўндан бирини ҳам топишнинг уддасидан чиқолмадилар.
Улар ўзларича айрим сўзларни ихтиъро қилдилар ва айрим сўзларни форс ва араб тилларидан ўғирлаб, топилган сўзларнинг таржима ва атамалари эса кишиларни хохолаб кулдирар эди.
Шундай сўзлар танқислиги рўй бериб турганига қарамай, ўзбек тилини бир томондан рус ва интернационал сўзлардан жирканчлик билан “софлаштириш” олиб борилди, афсуски тиллардан қанча сўзлар йўқолса, унинг кучи ҳам шунчага камаймоқда дейиш мумкин эди.
Тил - бу лойқаланган ёки ифлосланган сув эмаски, уни тозаланса, тил умуман халқники, уни одатда олимлар ўз иш фаолият ва жароёнларида янги сўзлар билан бойитиб бориши керак.
Ҳа демай ишсиз кутиб қолган ўзбек олимларига ваъда қилинган сўзлар мажмуъасини мутлақо етказиб беролмаган Давлат Атама Қўмитаси олимлар томонидан танқидлар ёмғири остида қолиб, ўз ишларини тўхтатишга мажбур бўлди ва Каримовнинг махсус фармони билан улар бекор қилинди.
Натижада катта умидлар пучга чиқиб, ўзбек тилимизнинг жаҳон тиллари олдида солиштириб бўлмас, даражада кучсиз экани намоён бўлиб қолди.
Тўғри ўзбек тили ва бошқа қардош халқлар тили билан тарих ва адабиётда ажойиб шеър ва ғазаллар ёзиш мумкин, аммо механика, электроника, космик тадқиқотлар учун, ҳатто бундай тиллар билан оддий хозирги замон табобат ва экология соҳаларини ҳам тўла ёритишга уларнинг кучлари ожизлик қилар экан.
Совет даврида ўзбеклар, русларнинг тилидангина хато топиб қолмай, керак бўлса улар илм-фан соҳаларида ҳам руслар билан баравар талашиб, тортишадиган халқ даражасига етишганлиги ва ўзбекларнинг бошқа 15 халқлар ичида хечқандай халқдан ортда эмаслиги муболаға эмас эди.
Лекин бундай ҳолат ва айниқса ўзбекларнинг рус тилида равон гапиришлари Каримовнинг ғашини келтирар эди.
Бўлмаса нега ўзининг болалар уйида тарбияланиб, у ердан рус тилини сув қилиб ичган ва бу тилни она тилидек севиб туриб, у ўшанда ўзбекчани зўрға тушунган бўлишига қарамай, бу улуғ тилни ўзбеклар билишидан жуда қизғонган?
Шунинг учун ҳам унинг сиёсатига эргашиб, натижада ўзбек миллатидан хозир Каримов шундай ёшларни чиқариб қўйдики, булар Россияга иш излаб бориб ҳатто рус тилида саломлашишнинг ҳам уддасидан чиқолмайдиган бугунги миллионлаб ёшларимиз эдилар.
Ўзбекларга фойдаси йўқ ва инглизларнинг ҳам умуман Ўзбекистонда йўқ эканлигини ва ҳали русчани дўндириб қўядиган катта ёшдаги авлоднинг кўпчилик эканини ҳисобга олганда маданият, илм-фан ва техника сир ва ютуқларини ватанимизга тез ва арзон киргизаоладиган жаҳон тилларидан биз учун энг қулай ва арзон кўприк бу рус тили эканлиги бугун яққоллашиб бораётир.
Бу бизга керакли тилнинг мисоли Ўзбекистонда қўл-оёқларини кесиб тўмтоқ қилиб ташланди, десак муболаға бўлмайди.
Энди Каримов туфайли бу етказилган зарарни камайтиришнинг энг яқин йўли ҳам тез рус тилини аввалги кучига қайтариб, унга барча қўшниларимиздан ўрнак олиб, иккинчи давлат тили мақомини бериш керак.
Каримовни Каримов қилган ҳам, советлар даврида Марказкомдагилар орасида Каримовнинг обрўсига унинг рус тилига чечанлиги асосий сабаб бўлган эди. Каримов буни яққол сезиб, у аслида хар қандай ўзбекнинг бу тилни умуман билмаслигини жуда ва жуда ҳоҳлар эди.
У бу тилни йўқотиш ва ўзбекларни ундан узоқлаштириш мақсадида аввало рус тилидаги юзлаб миллион нусхадаги жаҳон адабий ва илмий дурдона асарларини республика кутубхоналаридан маклатурага чиқариб ташлаттиришга эришди.
Шу билан бир вақтда бу бўшлиқни у ўзининг сариқ чақа турмайдиган бемаъни асарларини миллионлаб нусхаларда олий нав қоғозларда чоп эттириб талабаларга мажбурлаб тиқиштирди.
Ҳатто президентнинг бемаъни асарларидан ҳамма соҳадаги ишлаётган ходимларнинг аттестацияларида имтиҳонлар олинди. Каримов рус тилини Ўзбекистондан йўқотса ва уни айниқса ёшлар билмасалар, келажакда бу ўлканинг ривожи тамоман тўхтаб, у қандай хор-зор бўлиб қолиши мумкинлигини яхши билар эди.
Шунинг учун у тез орада, руслар тилига қўшиб Кирилль ёзувларини ҳам лотинга ўтиш баҳонасида йўқ қилишга эришди.
Натижада ўзбекларнинг янги авлоди юзага келиб, улар 20 йил ичида бутунлай рус тилидан узоқлаштирилди. Энди қулваччаларга айланган ўзбекнинг гулдай ёшлари Россияда уларнинг соқов каби ёшлари ҳамма миллат вакилларига кулги бўлмоқдалар.
Руслар эса уларни мол даражада хўрлаб, ҳоҳласалар калтаклаб ва хатто ўлдириб ташлаб, бундай ёшларнинг жасади солинган тобутларининг Ўзбекистонга келиши тобора кўпайиб бормоқда.
Ўзбек тилини минг ўрганиш билан халқни боқиш учун, бу тил билан битта иссиқ нон ҳам яратиб бўлмайди.
Чунки бу тилда харқандай чиройли ғазаллар ёзган шоирнинг ўзи ҳам яхшигина нонхўр эканлигини назарда тутсак, халқимиз ҳаётида энг аввал керак бўлган улкан нонни яратишда нафақат ўзбекнинг тили ожиз эканлиги, барча 15 миллатнинг ҳам тиллари рус тили олдида ип эшолмаслигини кўриш мумкин.
Аслида 15 халқнинг тил қудрати жамланган рус тилининг нафақат нон яратиш, бу тил билан ҳатто космосга учиш мумкинлиги шубҳасиздир.
Рус тилидан ўзбек ёшларини узоқлаштириш учун Каримов 10 йилнинг ўзида у катта муваффақиятларга эр ишди деса бўлади.
Бунинг учун у яна халқнинг миллиардаларни совуриб бўлса ҳам, лотин алифбосига ўтиш, мактаблардан рус тили соатларини озайтириш ҳисобига ва ёшларимизнинг камбағалликлари туфайли ҳатто ўз тилида ўқишларини ҳам муаммо қилиб ташланди.
Энди хозир қайси томон кетаётирмиз ва бу кетишда биз кимларга айланамиз? Шу саволга жавоб излайлик.
Энг даҳшатлиси шундаки, Ислом Каримовнинг ҳамма халқлар менталитетида бўладиганидек мақтанчоклик, эъхтирослардан ва ўзбекнинг азалий бағрикенглигидан фойдаланиб, ўзбекларни ботқоққа тиқаётганини наҳотки англамайдиганлар ҳали ҳам топилса? -- дегинг келади.
Бу улуғ миллатнинг тарихини тилидагина мақтаб туриб, унинг келажагини хартомондан вайрон қилиш учун шайланган ва кечагина ўзбек тилини ўрганиб олиб, энди ўзини ўзбекларга қўшиб, норасида ва бокира қизчаларимизни кўтариб расмларга тушиб, ўзбекларнинг байрамларида унинг Юлдузларини сассиқ бағрига босиб, ўпмоқда!
Шуниси алам қиладики, у нега 20 йил ичида бирор марта ҳам ўзбекнинг ўғил боласини кўтариб суратга тушмайди?
Каримов: “ Боболаримиз улуғ аллома ва саркардалар бўлиб ўтган, бизлар улуғ миллатмиз” деб туриб, бу улуғ миллатнинг ор-номусини хар қадамида ва жаҳон миқёсида оёқларининг тагида тобтаб келмоқда, у миллат обрўсини ахлатга қориштириб бўлди, бундай қутитлиб бўлмас ёвузга мен фақат тезроқ ўлим тилайман холос!
|
