Human Rights Watch ташкилотининг айтишича, жанубий Қирғизистонда июн ойидаги этник низолар билан алоқадорликда маҳкамага тортилаётганларнинг яқинларига уюштирилаётган ҳужумлар айбланувчиларни адолатли маҳкамадан маҳкум этади ва жабрдийдалар учун адолатни қарор топтиришни қийинлаштиради.
Халқаро ташкилотга кўра, қурбонларнинг ғазабнок яқинлари маҳкама арафаси ва якунида айбланувчилар, уларнинг яқинлари, ҳимоячилар, журналистлар, мустақил кузатувчилар ва ҳатто ҳакамларнинг ўзларига ҳам пўписа қилиб, уларни ҳужумга тутишмоқда.
Ҳужумга тутилаётганлар аксариятининг ўзбеклар экани айтилади.
Қирғиз масъуллари июн ойидаги зўравонликлар юзасидан 4 мингдан ортиқ жиноий иш очишган ва маҳкама жараёнлари август ойидан буён давом этиб келади.
Би-би-си вазиятга ойдинлик киритиш учун халқаро ташкилотнинг Ўшдаги вакили Андреа Берк билан боғланди.
Андреа Берк: Мен бугун Жалол-Ободдаги бир маҳкама жараёнини кузатдим. Бундан бир неча кун аввал ўлдиришлари билан таҳдид қилганлари учун учта ҳимоячи ўзларининг ўзбек мижозларини ҳимоя эта олмаганди. Биз ушбу воқеани ўрганиш учун атайдан Жалол-Ободга сафар қилдик. Маҳкама залида яқинлари июн ойидаги воқеаларда қурбон бўлган юзга яқин ғазабнок қирғизларга кўзимиз тушди. Уларнинг орасида эркаклар ҳам, аёллар ҳам бор эди. Судланувчилар, ҳимоячилар ва ҳатто, ҳакамнинг ўзини ҳимоя этиш учун маҳкама залида кўплаб милиция ва махсус кучлар ходимлари ҳам бор эди.
Агар бу каби зўравонликлар давом этаверса, тинчликни қарор топтириб бўлмайди.
Андреа Берк
Би-би-си: Мана, сиз маҳкама залида катта сондаги милиция ходимлари бор эди деяпсиз. Улар судланувчиларни амалда ҳимоя эта олишдими? Маҳкама залига йиғилган юзга яқин қирғизларнинг бугунги жараёнга муносабатлари қандай бўлди?
Андреа Берг: Ҳа, уларнинг ҳозирлиги муайян маънода иш берди. Залга йиғилганлар айбланувчиларга бирор нарса отиш ёки панжараоша зарба туширишга муваффақ бўлишмади. Аммо судланувчиларга қарши роса ҳақоратларни ёғдиришди. Суратга олишлари учун айбланувчиларнинг ўринларидан туришларини талаб этишди. "Ҳамманг ҳайвонсан, экстремистсан, бўлгинчисан," деган гапларни айтишди. Айниқса, маҳкама жараёни арафасида, ҳали ҳакам келмасидан аввал маҳкама залидаги вазият ниҳоятда тажовузкор эди. Ҳатто, маҳкама жараёнида давомида ҳам ҳакам ҳар 10-15 дақиқада залдагилардан тинчланишни сўрарди. Айбланувчиларга ҳам ён-атрофдаги гап-сўзларга эътибор бермаслик, фақат ўзига мурожаат этишлари ва гувоҳларга ҳам фақат ҳақиқатни сўзлашлари лозимлигини айтди. Ҳакам маҳкама залидаги вазиятни назорат эта олмаган бўлса ҳам, вазиятнинг оловланиб кетишига йўл қўймади.
Би-би-си: Ҳозир сиз битта маҳкама жараёни ҳақида сўз юритдингиз. Лекин янги ҳисоботингизда яна кўплаб бошқа маҳкама жараёнларида бўлганингиз ва у ерда ҳам худди шунга ўхшаш ҳолатларга кўзингиз тушгани ҳақида ёзгансиз. Сиз гувоҳ бўлган умумий манзара қандай, энди?
Андреа Берг: Умумий манзара шундайки, маҳкама жараёнларида айбланувчилар, ҳимоячилар, гувоҳлар ва судланувчилар яқинларининг хавфсизликлари таъминланмаган. Мисол учун, мен кеча маҳкама биноси ташқарисида ўтиргандим. Айбловлари жиддий бўлмагани учун товон эвазига озодликда юрган ва маҳкама жараёнига уйидан қатнаётган бир ўзбек айбланувчи бор эди. У маҳкама биносига келган пайтда ташқарида турган 20-25 нафарча оломон уни ўласи қилиб калтаклаб ташлади. Милиция ходимлари уни қутқариш учун ёрдамга ҳам келишмади. Ҳимоячилари ҳам ҳеч нарса қилишолмади. Вазият ниҳоятда танг. Бу ёқда июн воқеалари билан алоқадор яна кўплаб жиноий ишлар кўриб чиқилиши керак. Бу каби тергов ва маҳкама ишларининг холис ўтиши эса, ниҳоятда муҳим. Чунки бу икки ўртада сулҳу мадорани қарор топишида муҳим аҳамиятга эга. Агар бу каби зўравонликлар давом этаверса, тинчликни қарор топтириб бўлмайди.
