Отанинг уғлига ёхуд уғилнинг отага бўлган меҳри хақида қисса.

Мен бу ёзганим илк ҳикоямни ҳозирда ҳаёт бўлган дадам
Ғафуржон Қўзиевга бағишлайман.

(Ҳаётда ўз фарзандларимни ҳаммаларини соғ- саломат кўришлик, бағримга босишлик баробарида умидим ва тилагим, кавбам ва саждагоҳим падари бузрукворим – дадамни ҳам соғ- саломат кўрай, бағримга босай дейман).

Узоқ йиллар илгари бўлиб ўтган бу воқеаларни ёзиш мақсадим йўқ эди. Аммо, буни ёзишга туртки бўлган, яқин кунларда ҳол аҳвол сўраш учун оиламга қилган қунғироғим сабаб бўлди. Нариги томонда, телефон гўшагини тутган оиламнинг салом аликлари мунгли эди. Бир оздан кейин эса йиғлай бошлади.

Оиламнинг анчадан буён телефонда мен билан сухбатлашаётганда йиғлаш одати тўхтаганлиги сабабиданми бу ҳолатни яна такрорланганидан безовталиниб, "Ҳа, тинчликми? Нима бўлди? Бирор бир идорадан келиб яна безовта қилишдими?” деб сўрадим.

Бир неча дақиқа ўтгандан сўнг оиламнинг овозини эшитдим:  "Ҳа, йўўўқ ,ўзим шундай”  деган жавобни берди.

Шунда мен: "Ҳой инсон, сан бекорга йиғламасанг керак, айт нима бўлди?”  дея суроқга тутдим.

Бир оздан сўнг оилам "Мана бу уғлингиз Шохрухга қараб туриб юракларим эзилиб кетади. Тошкентдан келишида ўзи билан қанақадир касета олиб келибди. Бўш пайт топди дегунча шу касетадаги қушиқни эшитгани эшитган. Шунда мен ўғлингизга "Ҳой бола, сани бундан бошқа эшитадиган қўшиғинг йўқми?” десам бу саволимга жавоб бермасада, юзини дераза томонга угириб олиб, индамай ўтирсада, аммо елкаси бир оз титрашидан кўз ёшларини менга кўрсатмаса ҳам уни йиғлаётганлигини биламан” деб қолди.

"Кимнинг қўшиғи, қанақа қўшиқ экан у?” -деган саволимга, "Тохир Умарнинг қўшиғи экан” дея жавоб берди.

"Ўғил бола отаси яхши бўладими, ёмон бўладими барибир отам дер эканда. Сиз ўғилларингизни ёшлигидан то йигирмага киргунича хам бешафқат урардингиз, зулм қилардингиз, сиз буларни хеч аямай эртаю кеч ишлатар эдингиз. Бу болаларнинг боши эртаю кеч мехнатдан чиқмади. Сиз хозирда узоқ – узоқларга кетиб олгансиз. Бу ердаги холатларни билмайсиз. Агарда махалламиздаги бирор бир одам уғилларингизга сиз хақингизда ножўя гапни айтиб қолса борми, ана унда буларни муштлашишини кўринг” деб қолди.

Оиламни бу гапларини жимгина эшитиб турсамда, аммо эътироз қила олмасдим. Чунки у хақ эди.

Аммо бу гапларни айтаётган оилам билардики ота сифатида ўғилларимга мехрим беқиёс эди.

Ҳар қандай холларда ҳам ўғилларимнинг мендан хафа бўлмай, гўёки ҳеч нарса бўлмагандек ўзларини тутишлари, ёшлари ўлғайган сари менга бўлган хурматлари орта боришини хис қила бошлашим билан уларга қилган адолатсизлигимдан пушаймонлигим ортар, нима  ёмон муомала қилмасам яшай олмасмидим деган ўй ич- этимни тирнар эди.

Доимо мени мехнатда кўрган ўғилларим эса, хе дада шу ишларни бизни ўзимиз қилсак бўлмайдими? деган сўзларига қарамасдан кўп холларда уларни бирор бир ишни қилиб қўйишларини талаб қилмасдан ўзим мехнатга уриниб кетар эдим.

Ишсиз, даромадсиз қолган пайтларимда квартирамни орқасидаги ерга ўтиб тупроқ қориб хар куни 300 ёки 400 та қишт қуяр эдим.

Гохида мени қилаётган ишимга қараб турган оиламга очиқ айтмасамда оилани бошлиғи сифатида бирор бир жойда ишламаслигимдан хижолат бўлар, лекин ўзимга ўзим далда бериб, пул топмасам хам хар куни шунча ғишт қуйяпманку.  Шу ишни мен қилмасам кимгадир пул тўлаб ғишт қуйдириши керак-ку. Хар қалай ўғилларимни топаётган нонларини халоллаб еяпманку деган ўй кечар эди.

Қилаётган мехнатимни қўрган қўшниларим орқаворотдан мени темир эркак дейишар.  Эркаги бўлмаган ёки бўлганда хам танбал, иш ёқмас эркакларидан бошини қаёққа уришни билмаган айрим аёллар олдимга келиб, ака агар оилангиздан ажрашсангиз мен хам турмушимдан ажрашардим ва сизга турмушга чиқардим. Сиз излаган эътибор ва қадрни мендан топардингиз дейишарди.

Ёшлигимдан отам билан бирга яшаб ота тарбиясини курмаган, мехридан қонмаган бўлсамда, аммо мени отамга бўлган мехрим беқиёсдир. Балки шунинг учун хам отам мендан рози бўлгандирлар ва шунчалик зулму қахримга қарамасдан худо менга меҳрлари дарё фарзандларни бергандир.

Гоҳида, нимадан фарзандларимнинг мехрлари менга шунчалик экан деб ўйланиб қоламан. Ахир кўп оталар ўз фарзандларига қанчалик тарбия берган бўлсалар, мен хам фарзандларимга қулимдан келганича тарбия бердам. Лекин куп оталар ўз фарзандлари учун яратиб берган имкониятларни яратиб беролганим йўқку.

Айниқса сўнги йилларда бор будимдан айрилиб, нонуштага оиладаги беш киши олдига бир буханка нон қўя олганим, мажбурликдан, иложсизликдан сотиб юборганим илгари менга қрашли бўлган дўконга кириб хафтада бир бора икки юз грамм шакар олиб дастурхонга қўя олганимда тўнғич ва кенжа ўғилларимни индамай туришларию, аммо акаю укасига нисбатан гавдали бўлган ўртанча ўғлимни қорни нонга тўймаганидан кунлар ўтиб дастурхон атрофида ўтирган пайтда менга; "Дада сизу бизга адолатнию, одамларнинг дарди ва ғамини нима кераги бор эди?” деб қолди.

Кимлардир ўйлашлари мумкин, бу қандай қаноатсиз фарзандки ўз отасининг хатти харакатини хато деб билса. Лекин мен табиатан дунёга бошқача назар билан қарайдиган инсон бўлганим учун хам кўп холларда уғилларимни эътирозларини тиглайман ва улар ёш бўлишларига қарамасдан хақ бўлсалар уларнинг фикрларига қарши бормайман. Шунинг учун хам ўғлимнинг бу гапларидан ранжимаган ҳолда, унча-мунчага эгилмаган бошимни эгган куйи дастурхонда қолган ушоқларга қараб қолдим.

"Хозирги қийин ахволимизни қўя туринг, сизни хақингизда кўчада бўлаётган гапларни бир эшитсангиз эди. Ахир сиз нима қилган бўлсангиз шу инсонлар учун қилдингизку…”

Ўғлимнинг бу гапларини тинглар эканман унга эътироз билдиришим ноурин эканлигини ҳис қилган ҳолда, хаёлимдан ёшлик даврларимда кечган кунларим бирма- бир ўта бошлади. Нега бу хақда ўйланиб қолдим? Сабаби ёшликда хам кўп пайтлар мухтожликда ўтган умрим мана катта бўлганимда ҳам шу ҳолда давом этмоқда, деган ўй хаёлимни чулғаган эди.

Оилада мен, синглим, ота онасидан етим қолган холамнинг қизи, онам ва ачамиз бор эдилар.

Оилада уч одам нимжон ва касалванд бўлсакда шунга қарамай кунлик хаётимизнинг зарурати бўлган бир бурда нонни хам авайлаб истеъмол қилар эдик. Негаки оилага топиб-тутиб келадиган одамнинг ўзи йўқ эди.

Қишлоқ жойларида катта ёшдаги эркаги бўлмаган оилаларнинг холати анча оғир бўлиб онамнинг ибораси билан айтганда "эрсиз хотининг бошига бухородаги ит чичибди” деганларидай, анча мунча аёл кишининг гапи бир пулга қиммат эди.

Ота-таянчнинг йўқлиги сабабли "ўзинг учун ўл етим” деганларидай оила зарурати учун керак бўлган ўтин ўпимизгача тайёрлаш хам ўзимизни ишимиз эканлигини билиб, ҳатто куз пайтларида ҳам боғимиз ва ён қўшнимиз бўлган мактаб боғидаги дарахтлар остига тўкилган хазонларни йиғиб олар шу билан қозонимизни қайнатар эдик.

Ачамиз илмдор, ўта тақводор ва диёнатли одам бўлганлари учун илм билан бирга харому халолни ажратишни, исрофгарчиликга йўл қўймасликни уқтириб борар; – болаларим инсон хар бир қилган амаллари учун жавоб берганидай, хар бир еган овқати учун хам охиратда жавоб беради, яъни бир қошиқ  атала учун бир марта бериладиган саволга бир марта жавоб берсангиз, бир дона гурунч учун етмиш марта бериладиган саволга етмиш марта жавоб берасиз. Ҳозирда бу нарсаларни хеч ким сўрамасада аммо кейин сўрайдиган бор дердилар.

Ҳаётим кечмишидаги кўп бўлган бундай кунлар, оиладаги мухит ва тарбия, хар бир ишлаб топилган (хозирдагидай текинга келган тақдирда хам) нарсани қадрига етиш ва уни асраш бора- бора табиатимда пасткашлик деган хислатни вужудга келтирмадимикин?

Аммо табиатимда шу нарса хам пайдо бўлганки, кўп пайтларда топганимга қаноат қилар эдим.

Мени табиатимда пайдо бўлган шу ёмон одатимни ёмонлигини энди тушуниб етдим. Кўп холларда одамлар ўзларидаги ёмон одат ва феълу атворларини билмасалар керак. Билсалар хам тан олгилари келмайди. Шулар қатори мен хам.

Албатта бундай пайтларда яхши дўстлар; "биродар сизда четдан қараган одамнинг тезда назарига тушадиган ёмон одатлар бор экан. "Замон сенга боқмаса сен замонга боқ” деганлар. Лоақал одамга ўхшаб яшасангиз бўлмайдими, жуда бўлмаса биздан "ибрат олинг” деб огохлантирганларида нур устига аъло нур бўлар эди.  Афсус бундай қилмай, бирданига бу ёмон хислатимни дунёга ёйдилар қўйдилар. Натижада биродарларимнинг холис хизматлари махсули ўлароқ, мени билганларку майлия лекин билмаганлар орасида хожатхонага хам пул тўлашдан қочадиган пасткаш, ватанда хеч нарсани каллага урмаган, аммо миллат учун жонлари фидо яхши ва азиз инсонлар қаторида жаннат излаб хорижга келиб олган хитрий деган номни олдим.

Аслида уларнинг бу гапларидан нолимайман, негаки улар кўпни кўрган, олий малумотли, яхшию-ёмонни ажрата оладиган, доно, элда хурмат топган ажойиб инсонлар бўлганликлари учун тухмат қилмаганлар, аксинча бу айёрлик хислати менда борлиги учун хам улар ёзишганда, бўлмаса азиз вақтларини сарфлаб ёзишармиди
ўзларини қийнаб.

Шахсан мен бу биродарларим тўғрисида бундай фикрдан йироқман ва аксинча уларни ажойиб захматкаш инсонлар деб биламан.
Улар кечани-кеча, кундузни-кундуз демай тинмай ёзаяптилар. Биродарларимга хизматлари учун худо хайриларини берсин.
Биродарларим сизларни халқ учун хеч нарса қилмаяпти деган фикрдан йироқман,агар шундай фикрда тухмат қилаётган бўлсам мени маъзур тутинг ва кўнглингиз тўқ бўлсинки "сизчайин” инсонларга қилган нохақлигим учун албатта у дунёда хам менга жазо берилади.

Лекин ажабланарлиси шуки буларнинг беминнат;- "қўлимиздан келгани шу, у бу нарсани "қоралаб” турмасак бўлмайди. Биласизку бекорчидан худо безор деганлар. Ахир Қора қўнғиз хам бекор турмай гўнг дўмалатадику. Нахотки биз шу қўнғизчалик бўлолмасак деган қабилдаги мехнатлари натижаси, ўзим билишим керак бўлган ва билишлигим фойдадан холи эмаслиги дунё юзини кўрган ажойиб асар орқали довруғим оламни тутди.

Аммо бу номни олишга мен осонликча эришмадим. Агар сиз 5 кронни ерга ташлаб қўйиб узоқроқдан кузатсангиз, йўлда ўтиб кетаётган одамларнинг назари бу тангага тушса хам ёнларида пуллари кўплари шу арзимаган пулни олишга эхтиёжлари бўлмаганидан уни олмасалар, киссаларида пуллари кўп бўлмаганлари эса атрофдан ўтиб кетаётган одамлар олдида шу арзимаган пулни эгилиб олишга ғурурлари йўл бермайди.

Ёзганларимни ўқиган ўқувчи, нима бу одам қандай холатда пул топаяптики шундай пасткаш бўлса деб ўйлаши хам мумкин. Хар қалай мен ўғрилик қилиб топмадим, ишлаб хам топганим йўқ. Бу олаётган ойлигимни менга бошпана берган мамлакат халқининг мехнати натижаси – олинаётган солиқлар хисобидандир.

Бу хаётда яшаётган хар бир инсоннинг ўзига яраша табиати, феъли атвори бўлади. Хар турли феълу атворлар бирор бир инсонларни четлаб утмаганидек, бундай феълу атворлар менда хам бор. Бор булганда хам яхшисидан кура ёмони куп булган хислатлар етарлича бор.  Аниқроғи кўп десам хам бўлаверади. Мисол учун бундай ёмон хислатларимдан бири оз бўлсада келганини тунги кафе ёки ресторанларда аёллар даврасида, бу дунёниниг ўткинчи ишратидан бадмаст, бирортасини белидан қучиб; мени давримда е, ич, ўйна, кул дея сарфламадим.  Хозиргача бундай инсонлар хусусида гапириш менга эриш туюларди ва узоқ вақтлар шу арзимаган воқеани баён этишни ўзимга эп кўрмагандим. Шу ўринда яна бир бора қайтариб айтаманки нима ёмонлик кўрсам хам ўз миллатимдан кўрай.
Ахир от тепкисини от кўтаради дейдилар. Хар қалай "эшшак” тепмаяптику” мани.

Буни ўрнига мен бу инсонларга, хой биродар ахир сиз бир миллатни фарзандларисиз, бир юртдан келган инсонларсизлар, орадаги диёнат деган нарсани унутманг дейман.

Шу ўринда мен ўтмишда яшаган бир шоирнинг шеъридан озгина келтириб ўтаманки токи бундан ўзларига хуллоса чиқариб олсинлар.

То етим бўлмай киши билмас атони қадрини,
Жону дилдан тарбият қилган анони қадрини.
Билмагай хешу табору ақраболар қадрини,
Кимки манманликдадур билмас ағони қадрини.
Қарию аъмо бўлиб билгай асони қадрини.

Тан дурустлик лаззатин бемор бўлганлардан сўр,
Кўп ётиб фарзандларига хор бўлганлардан сўр.
Парча нонни қадрини кўп зор бўлганлардин сўр…..

Хаётда шундай холлар Ҳам бўлар эканки, худди Тантибойвачча сингари бошидан дўпписи тушиб кетса пул тўлаб кийдиртирволгани сингари бели оғримай топилган пуллардан қутурган инсонлар босар тусарини билмай, халолу харомни фарғига бормай қолишлари аниқ экан.

Лекин юқорида ёзиб ўтганимдек бу "шарафли” номни олишда айримларнинг иқтисодий имкониятлари даражасида эмаслигим, гохида халқаро ташкилотлар томонидан берилаётган бу пуллар мени айшу-ишратим ва кайфу-сафом учун берилмаслигидан бу пулларни ватанда қолган фарзандларимга жўнатганлигим, натижада бу биродарларим  "панжасига панжа уролмаганим”, улар қаторида юрмаганим балки бундай табиатли инсонларни кўзига чўп бўлиб қолганлигимдан деб биламан.

Кўп пайтларда дадамнинг бир гаплари доимо ёдимга тушаверади. "Болам, бу нарсани сани хатолигинг деб билмайману аммо тўнғизни орасига кирганингда тўнғиз, эшшакни орасига кирганингда эшшак бўлолмаганинг сани бошинга кўп нохушликларни келтиради” дердилар.

Шунда мен ёшлигимга бориб;- эээ, ха бу эшшак ёки тунғиз бўлса, буни маломатию нохушликлари қаерга боради деб ўйлардим. Аммо хаётда эшшак ёки тунғиз табиатли инсонлар хам бўлар эканки уларнинг сизга қилган муомалаю муносабатларидан юрагингизнинг бир четидаги тирналган чандиқлари узоқ вақт оғриқ бериб турар экан.

Аммо, айтмоқчи бўлганим мен жонимни хузур халоватидан кечиш сабабим – бу оилам олдидаги бурчимдан кўрада уларга етказган озорларим, ўғилларимга қилган зулумларим бир лахза бўлса хам мени тарк этмас, фарзандларим олдида мен ўзимни гунохкор деб билар эдим.

Мен билан сухбатлашиш асносида бу гапларимни эшитган Лутфи опа жахиллари чиқиб: эй сиз қанақа инсонсиз хеч вақт ота хам ўз фарзанди олдида гунохкор бўладими дердилар. Шунда мен опага, опа агар бошқа биров мени тўғримда бу гапираётган гапларимни айтса ишонмасангиз бўларди. Вахолангки бу гапларни мен сизга ўз оғзим билан айтяпманку, нега гапларимга ишонмайсиз дер эдим.

Опа кўп гапларида;- фарзандларингизга бўлган мехрингиз ва ғамхўрлигингиз учун хам сизни ватанга соғ саломат қайтиб боришингизни худо насиб қилсин. Мен хам орзу қиламан, сизни келинларингиз қўлидан бир пиёла чой ичишликни дея қилган яхши ниятларини менга айтардилар.

-Оталарнинг фарзандларига бўлган мехрларини хеч наса билан ўлчаб бўлмайди, ишқилиб сизни бахтингизга улар, уларни бахтига сиз соғ бўлинг дейдилар опа доимо.

Оналарнинг фарзандларига бўлган беқиёс мехрлари тўғрисида кўплаб каттаю кичик асарлар битилган. Хазрат Навоий хам ўз шеърларида жаннат оналар оёғи оситалиги, жаннатни истаган фарзандларга оналарини улуғлаб эъзозлаш, оналарини хоки пойига бош уриш- яъни онани рози қилиш жаннатни топиш дея эътироф этганликлари маълумдир.  Аммо хозирда мен сизга хикоя қилиб бермоқчи бўлганим бу воқеалар оталарнинг фарзандларига ва фарзандларнинг оталарига бўлган мехрлари хусусидадир (лекин афсус афсус гохида бу мехр, бу мухаббат қурбон сўрар экан).  Оналар мехридан кам бўлмаган, фарзандлари учун жонлари фидо оталар тўғрисидадир.

(Давоми бор).

www.yangidunyo.com