Тарғил сигир саргузашти

Абулфайз БАРОТОВ

1978-1979 йиллар…

Жиззах вилояти, Зарбдор туманидаги Бўстон шаҳарчаси эндигина қад кўтараётган пайтлар эди. У пайтларда шаҳарчадаги саноқли оилаларда мол-ҳол бўлиб, уни боқадиган чўпон йўқлигидан моллар шаҳарча бўйлаб санқиб юришар, ана шундайлардан бири савдо ходими Ҳамза аканинг катта тарғил сигири бўлиб, у ҳамманинг жонгига текканди. Сигир кутилмаганда ошхоналар ёнида, "дом”ларнинг йўлакларида пайдо бўлиб, айрим кишиларнинг бир парча томорқасидаги экинларнинг шўрини қуритиб кетарди.

Тарғилнинг калласи яхши ишларди. У одамлар қораси кўринди дегунча симтўр билан ўраб олинган томорқа олдида бошини осилтирганича ерга қараб, қимирламай тураверарди.Ҳеч ким кўринмаса тарғилга жон кирарди. Секин аста симтўрни кўкраги билан пастга боса бошларди. Кейин ялпайиб қолган симтўр устидан эҳтиётлик билан ўтарди-да, кўм-кўк бўлиб турган ҳужум бошларди. Ҳаш-паш дегунча экиндан асар ҳам қолмасди. Мабодо шу пайтда бирон киши кеклиб қолгудек бўлса, тарғил вақтни бой бермасдан яна олдинги ҳолига келиб қолган симтўр устидан ақл бовар қилмайдиган тарзда чаққонлик билан сакраб ўтиб, тўғри келган томонга шаталоқ отиб қочиб қоларди.

Очофат тарғилнинг дастидан азият чеккан одамлар Ҳамза акага шикоят қилганларида, сигирини арқонлаб қўйган вақтлари ҳам бўларди. Аммо ичидан пишган сигир эгасининг олдига фўйган сувига ҳам, озқасига ҳам қиё боқмас, аянчли бир қиёфада кўзларини ерга қадаб тураверарди. Сигирни кўрган одам уни касал бўлиб қолибди деб ўйлаши шубҳасиз эди. Ана шундай пайтларда сигирига ичи ачиган Ҳамза ака томорқасини қўриқлай олмаган шикоятчиларни болахонадор қилиб бир-икки марта сўкиб, Тарғилни яна озодликка чиқариб юборарди. Сигир шаҳарча бўйлаб яна ўзининг "салб” юришини бошлар, оқибатда янгидан-янги кўгилсизликлар ва ғовғалар келиб чиқаверарди.

Шундай кунларнинг бирида ғаройиб бир воқеа юз бердики, Тарғилнинг номи долстон бўлиб кетди.Бу гал шаҳарчада эндигина қурилиб фойдаланишга топширилган шифохона олдидаги идишларда тўпланиб қолган нон бўлакларини паққос туширган Тарғил йўлида давом этиб, ҳозирги Ўсарбой Хўжабеков кўчасидаги 3-уйнинг 1-йўлагига кириб қолади. Бошини кўтариб тепага қараган эди, иккинчи қаватда, эшикларнинг бири олдида турган катта оқ челакка кўзи тушди.Бундай челакларда доимо бирон емиш бўлишини сезган Тарғил тик зиналардан оёқларини икки томонга кериб, аста-секинлик билан тепага чиқа бошлади. Қараса, челакда еб бўлмайдиган нарсалар.Ҳафсаласи пир бўлган сигир уй эшигининг очиқлигини кўриб, ичкарига бош суқди. Бехосдан эшикка туртиниб кетган эди, эшик ёпилиб, инглиз қулфи "шиқ” этиб қулфланиб қолди.
Шаҳарчадаги "Жиззахчўлқурилиши” ҳудудий бошқармасининг буфет мудири Валя перашка тайёрлаб сотаман деб, ҳозиргина олиб келган бир қоп уннинг қандайлигини кўриб, бир зумга қўшнисиникига чиққан эди. Бир оғиз гапни айтаманда-қайтаман деб ўйлаган Валя ҳатто, эшигини ҳам ёпмаган эди.Элакка чиққан хотиннинг эллик оғиз гапи бор деганларидай, гапга гап уланиб, Валя қўшнисиникида бироз ўтириб қолди. Чиқса эшиги ёпилиб қолибди.Итарган эди, очилмади. Валя қўрқиб кетди. Аста ичкаарига қулоқ солди. Пишиллаган овоз эшитилар. Нимадир ҳар замонда тарс-турс қилиб қўярди.

"Уйга биров кириб олибди!”- деб ўйлади Валя. Эшикни қулфлаб олганига қарагандба бу ерда бир гап бор.Бу пайтда эса Тапрғил қопдаги оппоқ уни бамайлихотир туширмоқда эди.Валя жон ҳолатда пастга туша сола, телефони бор уйга югурди. У ердан шаҳарчанинг коменданти ҳисобланган Муҳаммаджон Ризаевга қўнғироқ қилиб, воқеани айтди.Шаҳарчадаги қурилиш ишларида қатнашаётган ёшларга етакчилик қилаётганлиги учун "старшина” лақабини олган, озғиндан каелган бу йигит сал энкайганича дарҳол етиб келди.Валянинг гапларини диққат билан эшитди.Негадир бошини чайқаб, бальконга бир-икки марта диққат билан қараб қўйди. Муҳаммаджон "старшина” гапга тўн кийдириб гапирадиган одамлар хилидан эди.Юракка ғулғула солишни яхши кўрадиган бу қув одам Валяга афсусланган ҳолда деди:

-Аҳвол чатоққа ўхшайди. Валя! –Бир ўйлаб кўргин-а, уйинга кимдир сўроқсиз кириб, эшикни қулфлаб олган бўлса. Шаҳарчадаги қурилишларда икки мингдан ортиқ турли хил одамлар ишлайди.Уларнинг кўнгилларида нима борлигини қаёқдан биласан. Бир нарсага ҳайронман. Нега босқинчи айнан сенинг уйингни танлади? Бунда бир гап бор? Биронта безорини ранжитиб-панжитиб қўйганинг йўқми, ишқилиб.

Валянинг юрагига ғулғула тушиб, оёғи қалтирай бошлади. У буфетда тирикчилик учун яширинча арақ ҳам сотиб турарди. Бир-икки марта қарзга ундан арақ сўраганлар ҳам бўлган. Аммо Валя қарзга арақ беришни истамай, уларнинг илтимосини рад этган эди. Наҳотки уларнинг ичида каллакесарлари ҳам бўлса?

Муҳаммад "старшина” эса ўтга керосин сепишда дақом этарди.
Валя, уйинга кириб олган одам ашаддий қонхўр-бандит бўлиб чиқса-чи? Қонхўр-бандит фафат сенинг уйинга ўт қўйиш билан кифояланса майлику-я.Аммо бутун бошли "дом”ни портлатиб юборса нима бўлади? Валя адойи тамом бўлди. "Комендант-старшина” эса кичкина оғзини чўччайтириб, қув кўзларини ўйнатганича ҳамон вайсарди:

Яхшиси миршаб чақирамиз. Қаттиқ отишма бўлиши турган гап. Миршабларда эса қурол бор.
"Старшина” шундай деганича зипиллаб телефони бор уйга кириб кетди. У телефонда миршабларга нима деган, бу ёғи ўзига маълум. Лекин орадан кўп ўтмай ўнтача қизил шапкали миршаблар "дом”ни ўраб олишди. Уларнинг орқасидан вой-войлаганича ўт ўчириш машинаси ҳам етиб келди.

-Бандит бекорга жим тургани йўқ, ўртоқлар! У нимадир қилаяпти. Менимча бомба ўрнатаётган бўлса керак. Бутун бошли "дом”нинг кулини кўкка совурмоқчи у аблаҳ- "Старшина” яна кичкина оғзини чўччайтириб жаврарди.

Унинг бу гапларидан нақ ўтакаси ёрилаёзган миршаблар галалашиб телефони уйга югургилаб кириб кетишди. Орадан кўп ўтмай погонларида юлдузлари ялтираган бошлиқлари пайдо бўлишди. Улардан бири энг каттакони бўлса керак, "старшина”га буйруқ оҳангина топшириқ берди:
-"Дом”дагиларнинг барини зудлик билан эвакуация қилинг. Ҳар дақиқа ғанимат. Бомба портлаб кетса кўп киши ҳалок бўлиши мумкин.
"Старшина” эъ\тироз билдирмоқчи бўлиб оғзини жуфтлаган эд бошлиқ бақириб берди.
"Старшина” вайсақи тилига лаънатлар ўқиб, миршаблар билан уй эгаларини ҳовлига чиқара бошлади.

"Дом”нинг атрофини тўлдирган тумонот одамларни миршаблар нарироққа ҳайдай бошлади. Кейин уйни ўраб олишиб, қуролларини бандит яшириниб олган квартирага тўғрилаганларича ҳар ер- ҳар ерда пусиб туришди. Муҳаммаджон "старшина”ни яна миршаблар бошлиғи чақирди.
-Квартирага балькон орқали ўзинг кирасан,- деди бошлиқ эътирозга ўрин қолдирмайдиган оҳангда.-Шаҳарчанинг комендантисан-а? Демак, эрк бериб қўйган бандитингни ўзинг даф қиласан энди.

Оғзига келган гапларни ўйламай ўтлайвериш қандай оқибатларга олиб келганига энди ақли етган "старшина” нималардир деб минғиллаганича тайсаллай бошлаган эди, жони чиққан бошлиқ бақириб берди:
-Қани, чиқ бальконга!
Ўт ўчирувчи машинанинг узун нарвони кўндалангига бальконга тақалди. Тақдирга тан берган "старшина”нинг қўлига тўппонча тутқазишди.

Тўппонча ушлаган "старшина” бир аллаб ўт ўчириш машинасининг нарвонига чиқиб олди. Эмаклаганича олдинга қараб силжий бошлади.Орқасидан қуролсиз иккита миршаб кўзлари ола-кула бўлганича силжиб келишарди. Уларнинг тўппончаларини "старшина”га олиб беришганди.

Ғалати ва кулгили манзара.

Ниҳоят, "старшина” бальконга етди. Орқасидан келаётган миршаблар жойларида жим ётишибди. Бир вақтлар Қуванинг ерга урса осмонга сапчийдиган бўз йигити бўлан "старшина”нинг бирданига орияти қўғаб кетди. Уйга бекиниб олган қонхўр-бандитга нисбатан ғазаби шунақанги ошиб кетдики… Аввалига бандитни болахонадор қилиб икки марта боплаб сўкдида, сўнгра арслондек наъра тортганича, жойидан шартта туриб ўзини балькон деразасига урди. Ойнани чил-чил қилиб, ичкарига ўмбалоқ ошиб тушди.Жон ҳолатда жойидан турса сола қўлидаги тўппончаларни ошхонага тўғрилаганича, "руки верх, ифлос бандит!”-деб бақирди.

Ичкаридан тиқ этган овоз эшитилмади. Иккала миршаб эса ҳамон ранглари оппоқ бўлиб, жойларида қапишиб ётарди.Шунда "старшина” жуда секинлик билан ойнага юзини яқинлаштирди.Ё, алҳазар! Ойнадан оппоқ унга беланган сигирнинг катта тумшуғи замбаракнинг ўқидек бўлиб унга қараб турарди. "Старшина” тахта бўдлиб қолди. "Балки бу рўёдир” дея кўзларини бир-икки марта юмиб-очди. Тумшуқ ҳамон ошхона ойнасига тақалгандек бўлиб турар, кейин бирданига пишқирган овоз эшитилди.”Старшина” қаттиқ сўкиниб эшикни очиб юборди. Тарғил чўчиб кейинга сурилган эди, коса-товоқлар териб қўйилган шкафга урилди. Бир нечта тарелкалар ерга тушиб чил-чил бўлди.Тарғилни бир амаллаб ошхонадан олиб чиқишди.Тарғил тик зинадан ғоят эҳтиёткорлик билан туша бошлади.Сигир ҳовлига чиққанида, "старшина” қўлидаги тўппончаларни унга тўғрилади-да, "хенди хох, Гитлер капут!”-деб қизиқчилик қилди.
Қаердандир сигирнинг эгаси Ҳамза ака пайдо бўлди.У кун бўйи сигирини қидириб сарсон бўлганди.Валянинг уйига "бомба” қўйиб бутун "дом”ни портлатмоқчи бўлган бандит ҳақидаги шов-шувни эшитиб, шу томонга бурилган эди.

Ҳамза ака бу лаънати сигир яна бир машмашани бошлаб қолмасин деб, юрагини ҳовичлаганича уни тезроқ ҳайдаб олиб кетишга ҳаракат қиларди.Аммо писмиқ сигир гуноҳ иш қилиб қўйгани учун ҳижолат чекаётгандек, бошини осилтирганича имиллаб қадам ташларди.Одамлар ҳамон кулишар, ҳайронликдан оғизлари очилиб қолган миршаблар-у, уларнинг бошлиқлари эса нима қилишларини билмай довдираб турардилар.Муҳаммад-"старшина” эса негадир шов-шувдан фойдаланиб, қуённинг расмини чизган эди.

www.yangidunyo.com