АҚШ Давлат департаменти Ўзбекистонда дин эркинлигига баҳо берди

АҚШ Давлат департаменти 17 ноябрь куни 2010 йил учун дунёда диний эътиқод эркинлиги борасидаги ўзининг навбатдаги йиллик ҳисоботини эълон қилди (ҳисобот даври 2009 йил 1 июлдан 2010 йил 30 июнгача). Унда таъкидланишича, диний эътиқод эркинлиги борасида юзага келган энг ёмон аҳвол еттита мамлакатада кузатилмоқда. Булар: Бирма (Миянма), Эрон, Хитой, Саудия Арабистони, Шимолий Корея, Судан ва Ўзбекистон.

Тадқиқотда ҳар бир мамлакатга алоҳида бўлим бағишланган бўлиб, унда мамлакатнинг диний демографияси, ҳукуматнинг дин эркинлиги борасидаги қонунларга риоя қилиши (шу жумладан, ҳуқуқий ва сиёсий негизлар), жамиятнинг ўзида диний эътиқод эркинлигига риоя қилиш, АҚШ ҳукуматининг сиёсати ва ҳаракатлари тасвирланади. Асосий эътибор давлат идораларининг диний негизда репрессияларга кўмак берувчи ёки диний жамоаларга қарши зўравонликни рағбатлантирувчи, шунингдек, диний эътиқод эркинлигини ҳимоя қилиш ҳамда рағбатлантириш бўйича расмий ҳаракатларига қаратилган.

Ҳисобот муаллифларининг таъкидлашича, диний эътиқод эркинлиги турлича йўллар билан чекланиши мумкин. Бу йўллар очиқ-ойдин ёки билинар-билинмас бўлиши мумкин. Диний эътиқод эркинлигининг энг қўпол бузилишлари авторитар ҳукуматлар томонидан амалга оширилади. Бундай режимлар сиёсий ва фуқаролик фаолиятнинг барча жабҳаларини назорат остида сақлаш учун диний фикрлаш ва изҳор этилишининг барча шаклларини кузатув остига олишга уринадилар. Бундай ҳукуматлар алоҳида диний гуруҳларга давлат душманларига каби муносабатда бўладилар, негаки улар бошқача фикрлайдилар. Бир қатор ҳукуматлар мамлакат сиёсий ҳаётининг хавфсизлиги борасида қайғураётганларини рўкач қилиб, диндорларга ўтказилаётган тазйиқларини оқлайдилар.

Давлат ноанъанавий динларга ва диний озчиликка адоватли муносабатда бўлганида, диний эътиқод эркинликларининг жиддий бузилишлари кузатилади. Ушбу гуруҳлар устидан назорат ўрнатиш ўрнига баъзи ҳукуматлар диний жаомаларни қўрқитадилар ва таъқиб остига оладилар. Баъзида эса ҳукуматлар у ёки бу конфессияга мансуб кишилардан динларидан воз кечишларини талаб қиладилар ёки бошқа мамлакатларга чиқиб кетишга мажбурлайдилар. Ҳисоботда диний ва этник мансублик ўртасидаги нисбатга алоҳида эътибор қаратилган. Унда асосий этник ёки диний кўпчилик озчиликнинг диний ўзлигини ифода қилишини бостирмоқда.

Баъзи давлатлар маълум диний гуруҳларга нисбатан тоқатсизлик кайфиятига қарши чиқа олмаяпти. Диний негизда камситиш ва таъқиб этишни тақиқловчи қонунларнинг мавжудлигига қарамай, мансабдор шахслар алоҳида шахслар ёки диний гуруҳларга ҳужум, тажовуз ва таъқибларнинг олдини олмаяптилар. "Диний эътиқод эркинлиги ҳимояси учун яхши қонунларнинг мавжудлиги кифоя қилмайди, балки сиёсий принциплар ҳам зарур”, - дея қайд этадилар ҳисобот муаллифлари.

Баъзида ҳукуматлар бир ёки бир неча конфессияларни афзал кўриб, камситувчи қонунларни ёки қарорларни қабул қиладилар ва шу билан диний эътиқод эркинлигини чеклайдилар. Баъзи ҳукуматлар алоҳида гуруҳларни нолегитим деб эълон қиладилар ҳамда уларни фуқаролар ва жамоат тартибига хавф солади дея таъкидлай туриб камситадилар. Улар бу гуруҳларни "секта” ёки "оқим” деб атаб, тавқи лаънат тамғаларини иладилар ва уларга қарши зўравонлик ҳаракатларини индамай рағбатлантирадилар.

Тадқиқот муаллифларига кўра, ҳукуматларнинг диний фаолликлари учун суд таъқибига солиш ва шавқатсиз равишда жазолаш учун ўз фуқароларини бошқа мамлакатлардан мажбуран қайтаришга уринаётгани Америка Қўшма Штатларини жиддий хавотирга солган яна бир тенденция бўлиб қолмоқда. Мисол учун, Хитой расмийлари бошқа мамлакатлардан уйғур муслмонларини ва тибетлик буддистларни диний фаолияти ёки диний эътиқод эркинлигини ҳимоя қилганлари учун мажбуран мамлакатга қайтаришга уринганлар. Ўзбекистон ҳукумати ҳам учинчи мамлакатлардан ва хусусан, Россиядан ислом экстремистлари дея аталувчи диний гуруҳларнинг муҳтамал аъзоларини экстрадиция қилинишига уриниб келган.

Хулоса ўрнида қайд этиш жоизки, ушбу ҳисоботни тақдим эта туриб АҚШ давлат котиби Хиллари Клинтон АҚШ "бошқа мамлакатларни суд қилувчи ҳакамликка даъво қилмаётганини ҳамда ўзини мутлақ намуна сифатида тақдим этмаётгани” таъкидлаб ўтди.

***

Ҳисоботнинг Ўзбекистонга бағишланган қисмининг русча матнини бу ерда ўқишингиз мумкин ("Фарғона.Ру” таржимаси).